کد مطلب:46742 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:45

گنجینه پرسمان » قرآن

آيا خداي سبحان در قرآن و احاديث، علت و مبدأ خود را براي بندگان خويش مشخص كرده است؟

قبل از هر چيز بايد توجه داشت كه خداوند سبحان علت و مبدأ تمامي موجودت عالم وجود ميباشد و اين خدا است كه به عنوان واجب الوجود، وجودش ضرري و بي نياز از اياد كننده و علت و مبدأ ميباد. براي اين كه اين مسئله بهتر باز شود، برهان علت ومعلول راكه يكي از براهين فلسفي براي اثبات واجب الوجود ميباشد، تبيين ميكنيم:

تقرير برهان: اگر موجودي نيازمند به موجود ديگري باشد و وجودش منوط به آن ديگري باشد، موجود نيازمند رإ؛ّّ معلول و آن ديگري را علت مينامند. علت ممكن است بي نياز مطلق نباشد، بلكه خودش نيز نيازمند و معلول موجود ديگري باشد. اما اگر علتي هيچ گونه نياز و معلوليتي نداشت، علت و بي نياز مطلق خواهد بود.

حالا كه با اين اصطلاح و تعريف آنها آشنا شديم، اكنون به توضيح اين مقدمه ميپردازيم كه: هر ممكن الوجودي نيازمند علت است. با توجه به اين كه هر ممكن الوجود، خود به خود وجود ندارد، ناچار وجودش منوط به تحقق موجود يا موجودات ديگري خواهد بود، زيا اين قضيه، بديهي است كه هر محمولي كه براي موضوعي در نظر گرفته شود، يا خود به خود (بالذات) ثابت است و يا در اثر أمر ديگري (بالغير) ثابت ميشود، و محال است كه چيزي نه خودش روشني داشته باشد و نه به وسيله چيزي ديگري متصف به اين صفات گردد و در عين حال، روشن باشد.

پس ثبوت وجود براي يك موضوع يا بالذات است و يا بالغير. بنابر اين هر ممكن الوجودي كه خود به خود متصف به وجود نميشود، به واسطه موجود ديگري به وجود ميآيد و معلول آن خواهد بود، و اين اصل مسلم عقلي است كه: هر ممكن الوجودي نيازمند به علت است.

بعضي گمان كردهاند: مفاد اصل علت اين است كه: هر موجودي احتياج به علت دارد، و بر اين اساس، اشكال كردهاند كه بايد براي خدا هم علتي در نظر گرفت! غافل از اين كه موضوع اصل عليت موجود به طور مطلق نيست، بلكه موضوع آن ممكن الوجود و معلول است.

به ديگر سخن: هر موجود وابسته و نيازمندي محتاج به علت است، نه هر موجودي و به همين جهت ميگوئيم: خدا تنها عنوان واجب الوجود است يعني موجودي كه وجودش ضروري و بي نياز از علت و ايجاد كننده ميباشد. در همين راستا، قرآن ميفرمايد: اي مردم! شما (همگي) نيازمند به خداييد؛ تنها خداوند است كه بي نياز و شايسته هر گونه حمد و ستايش است.(1) فقر در اينجا معناي وسيعي دارد كه شامل هر گونه نياز در تمام وجود و هستي ميشود: ما براي ادامه زندگي نياز به نور آفتاب، آب و هوا، انواع غذاها، پوشش و مسكن داريم. براي ادامه حيات به دستگاههاي داخلي بدن مانند قلب و عروق و دستگاه تنفس و مغز و اعصاب نيازمنديم. در زندگي معنوي براي پيدا كردن راه از چاه و يافتن حق از باطل، به نيروي عقل و از آن برتر به وجود رهبران الهي و كتب آسماني نياز داريم. چون همه اين امور از سوي خدا است، ما نيازمند او هستيم. اين فقر و نياز، در اعماق ذات همه انسانها و موجودات، نفوذ كرده است، و نه تنها در رزق و نيازهاي گذران زندگي به او محتاجند، كه وجودشان لحظه به لحظه بايد از ناحيه فيض او برسد كه اگر نازي كند يكدم، فرو ريزد قالبها!

آري بي نياز در تمام عالمي هستي فقط ذات پاك او است. هنگامي كه انسانها كه گل سر سبد جهان خلقتند، به او نيازمند باشند، حال بقيه موجودات پيدا است. در پايان آيه ميفرمايد: و تنها خداند غني و بي نياز و شايسته هر گونه حمد و ثنا است (و اللَّه هو الغني الحميد). در دعاي معروف امام حسين(ع) در روز عرفه كه از پر بارترين دعاها، مخصوصا در زمينه مسائل توحيدي است، ميخوانيم: چگونه با موجوداتي كه در اصل وجود خود به ذات پاك تو نيازمندند، بروجود تو استدلال شود؟ آيا غير تو، از تو، ظاهرتر است كه معرّف وجود تو باشد؟!.(2)

پي نوشتها:

1 - فاطر (35)، آيه 15.

2 - آيت اللَّه مصباح يزدي، آموزش عقايد، ج 1 - 2، ص 73 - 83 با تلخيص؛ آيت اللَّه مكارم شيرازي، پيام قرآن، ج 3، ص 45 - 85، با تلخيص.